Худо Ҷӯёи Тоҷикон аст - 6

Худо Ҷуёи Тоҷикон аст- # 6

Аз Накҳати Ҷон

www.dardidil.com

 

Иловаҳо

Ҷадвали Подшоҳони Ҳахоманишиҳо¹

Номи Тоҷикии Подшоҳони Ҳахоманиши	Номи Подшоҳони Ҳахоманиши дар Китоби Муқаддас	Солҳои ҳукмронӣ Пеш аз милод	Бобҳои Китоби Муқаддас ки номи ин подшоҳон дарҷ шудааст
Куруши Кабир (Куруши ду)	Куруш	559-530	Дониёл 1, Эзро 1, Ишаъё 44 ва 45
Дорои Як	Дорёвеш	522-486	Эзро 4-6, Ҳаҷҷаи 1, Закарё 1
Хишоёршоҳ	Аҳашверӯш	486-465	Китоби Эстер
Ардашери Як	Артаҳшастои Як	464-423	Эзро 4-8, Наҳемё 2 ва 13

 

Синодҳои асосии Калисои Шарқ

(Аз www.nestorian.org)

Соли 410 – Синоди аввал Католикро тасдиқ кард нуфузи ӯ баробари Католикҳои Ирусалим, Антиёхия, Искандрия ва Рум буд. Митрополитро дар панҷ ҷой мустақил ва дар байни арабҳо роҳбарро таъин кард. Митрон 5 ҷой ва 38 усқуф ё роҳбарро ҳисоб буд.

Соли 420 – Синод. Баъзе таълимотҳоро дар Мактаби Форсӣ ба забони Форсии нав тарҷума кард.

Соли 424 – Митрон 6 ҷой ва 54 усқуфи калисо ташкил шуда. Эълония дар бораи бародарии. имондори Ғарбу Калисаи Шарқро қабул карданд.

Соли 484 – Шурои Калисои Форс дар Гундишопур таълимоти эътирофи имонро қабул карда ба роҳбарони калисоҳо иҷозати издивоҷ доданд. (бисёрҳо мехостанд, ки роҳбар монанди монк бошад).

Соли 486 – тасдиқи таълимоти Калисои Шарқ дар бораи ягонигии Худо ва таъбиати Исои Масеҳ.

Соли 497 – тасдиқи иҷозати издивоҷ.

Соли 612 – фарқияти Калисои Шарқ ва Ғарбро эълон карданд.

Соли 650 – Як патриарх (ҷой Католики марказӣ), Митрон 9 ҷой ва 96 роҳбари калисо таъин шуд. Ҷамъ: 106 ҷой асосӣ дар Калисои Шарқ. (Moffett, 255)

 

Дар инҷо калимаҳо ва эзоҳи онҳо, ки дар Калисои Шарқ истифода мекарданд:

Усқуф – роҳбари рӯҳонии ба як ҷамоат таиншуда ва бо забони юнонӣ: «эпискон»

Митрон ё Митрополит – назораткунанда аз 6 то 12 ҷамоатҳоро

Монастир –ҷои истироҳат, китобхона ва табобати рӯҳониён.

Католикос – роҳбари калони ҳамаи Калисоҳои Шарқ, ва дертар: -

Патриарх – роҳбари калонӣ ҳамаи Калисоҳои Шарқ

Синод – шӯрои олии Калисоҳо (аввалаш соли 410 ва охираш 1318)

Мар – Ҳазрат бо забони Сурӣ

Насрониён – номи масеҳиён бо забони Суриягӣ

Несториён – номи асосии Масеҳиёни Калисои Шарқ аз назари Ғарб.

Тасоён – Масеҳиён «Худо тарс» бо забони суғдӣ, ки шоирҳои форсу тоҷик мисли Носири Хусрав истофода кардааст.

 

 

Калисои Шарқ дар давраи Портиён (то 224 милодӣ)²

Макон	Ноҳия	Кай сар шуд	Исботи бостоншиносӣ
Эдесса	Байнанаҳрайн	Асри 1	Тангаи салибӣ, навиштаҳои масеҳӣ
шаҳрҳо	Хазар/ Каспий, Эрон	Соли 120 милодӣ	«Таълимоти Ҳаввориён»
Харқ	Ҷазираи баҳри Қулзум	150 милодӣ	Ҷой бостоншиносӣ
Балх	Бактра, Кушониён	Асри 2	Бардаисан
Тахти Сангин	Бактра, Тоҷикистон	Асри 2	Салиби бостонӣ
Термизи Қадим	Бактра, Узбекистон	Асри 2	Иморати бостонӣ

 

 

Калисои Шарқ дар давраи Сосониён (соли 224-651 милодӣ)

Макон	Ноҳия/Кишвар	Кай саршуд	Исботи бостоншиносӣ
Гундишопур	Аҳваз, Эрон	225	«Таълимоти Ҳаввориён»
Мурғоб	Хазар, Эрон	225	«Таълимоти Ҳаввориён»
Басра	Ироқ	225	«Таълимоти Ҳаввориён
Арбел Қатар Мосул Нисибин   Шаҳрзӯр Марв Самарқанд (Афросиёб)	Ироқ Қатар Ироқ Мардин, Туркия   Киркуқи Ироқ Туркманистон Ӯзбикистон	225 225 290 290     325 334 Асри 4	«Таълимоти Ҳаввориён» «Таълимоти Ҳаввориён»   Ҳисоби Митрон Ҳисоби Митрон Ҳисоби Митрон Таъини ускуф Таърих
Нишорпур Ҳирот Исфаҳон	Эрон Афғонистон Эрон	424 424 424	Синод3 Синод Синод
Рай	Эрон	424	Синод
Бардаъа	Ғарби Хазар	429	Синод
Ҳуркания	Хазар, Эрон	429	Синод
Тӯс Гургон Панҷикент,   Бунҷикат Айвоҷ Ӯротеппа Устаравшон Хуҷанд	Назди Машҳад, Эрон Тоҷикистон   Тоҷикистон Тоҷикистон Тоҷикистон Тоҷикистон	487 497 Асри 5     Асри 5 Асри 5 Асри 5 Асри 5	Синод Синод Салибҳои бостонӣ   Иморати бостонӣ Бостонӣ Бостонӣ, тангаи салибӣ Бостонӣ
Марваррӯд Сиҷистон	Туркманистон Афғонистон	544 544	Синод Синод
Заранҷ Омул	Афғонистон Шимоли Теҳрон, Эрон	544 554	Синод Синод
Авевард	Туркманистон	554	Синод
Гилон ё Ҷилон Хурдистон Боғдис Эфталитҳо   Вардана Ҳафтруд Қубодиён, Қалъаи Мир Қизилқалъа Тахти Кубод	Хазар, Эрон Назди Ҳирот Шимоли Ҳирот Афғонистон   Назди Бухоро Қазоқистон, Хатлон, Тоҷикистон Хатлон Хатлон	554 585 585 Асри 6     Асри 6 Асри 6 Асри 6 Асри 6 Асри 6	Синод Синод Синод Таърих   Тангаи салибӣ Бостонӣ Бостонӣ Бостонӣ Бостонӣ
Ҳарфиёт қалъаи Мир Кофир Қала   Кайқубодшоҳ Ҳулван Ҳиндустон	Хатлон, Хатлон Шаҳритус,   Тоҷикистон Ғарби Эрон	Асри 6 Асри 6 Асри 6   628 628	Бостонӣ Бостонӣ Бостонӣ Бостонӣ Синод – ҳисоби митрон шуд. Синод

 

 

Калисои Шарқ дар давраи Ислом (баъди соли 651 милодӣ)

Макон	Ноҳия/ Кишвар	Кай саршуд	Исботи бостоншиносӣ
Бухоро Нукус/Хива Оқ-Бешим Нара, Ҷапон Туббат Ҷо Анган   Тароз Ургут, Вазгирд, Балхаш Коканд Даван Қишлоқҳои Фарғона Чоч Қошғар	Узбекистон Узбекистон Қиргизистон Ҷапон Хитой Хитой   Қазоқистон Назди Самарқанд  Самарқанд Коканд, Фарғона Фарғона Тошкент Хитой	Пеш аз асри 8 Пеш аз асри 8 Пеш аз асри 8 Пеш аз асри 8 781 781   Асри 8 Асри 8 Асри 8       Асри 8 Асри 8   Асри 8   Асри 10 1180	Синод Салиби масеҳӣ, таърих Токмак қабристон Салибҳо, таърих Ҳисоби Митрон Санги масеҳӣ Таърих Таърих, бостонӣ Бостонӣ Бостонӣ Бостонӣ Бостонӣ Таърих Таърих Таърих Ҳисоби Митрон

Ҷадвал аз www.oxuscom.com ва http://www.nestorian.org/location_of_nestorian_bishops.html - ро табдил шудааст ва таҳқиқи шахсӣ. Ҳам аз маълумоти бостонии Тоҷикистон ва The Hidden History of Christianity in Asia by John C. England ва «Следы христианского верований в истории Таджикистана», составител Б. Ашуров, отв. редактор д.и.н. В.В. Дубовицкий, Оптима, Душанбе, 2007.

 

 

Адабиёт

1. Абраҳам, С,Е., Мероси мадании Ҳиндустон, (англисӣ) // Abraham, C.E., The Cultural Heritage of India, - www.hamsa.org
2. Ашуров, Б. (сост.), (2007), Нишонаҳои масеҳият дар таърихи Тоҷикистон (русӣ) //Следы христианского верований в истории Таджикистана, Оптима: Душанбе.
3. Абдураҳмон, Барот. (2006), Куруши Кабир – шоҳаншоҳи тамаддуновар , Душанбе.
4. Аъзамов, Хурсанд, Шариф, Достӣ. (2002), Аз Таърихи пайдоиш ва паҳншавии Масеҳият дар Осиёи Миёна, Чашмасор: Душанбе
5. Алисон,Д., Дейвис, В., (2004) Тафсири иҷили Матто, (англисӣ) // Allison, Dale, C. and Davies, William, D (2004) A Critical and Exegetical Commentary of the Gospel according to Saint Matthew, by.; Continuum International Publishing Group.
6. Бартолд,В.В., (1992) Туркистон дар замони истилои муғулҳо, (англисӣ) ,// Barthold, W. Turkistan down to the Mongol Invasion Munshiram Manoharlal Publishers: New Delhi.
7. Бовман,Ҷ, (1974), Калисои Сосониён дар Харга, (англисӣ) // Bowman, J. (1974).,The Sasanian Church in the Khargh Island.
8. Ван Бик,Гус, (1960) Лодан ва Мур, (англисӣ)// Van Beek, Gus W.(1960), Frankincense and Myrrh, The Biblical Archaeologist, 23 (3): 70–95.
9. Вилкинсон, Б, (1983) Аз китоби муқадас, (англисӣ) // Wilkinson, Bruce and Boa, Kenneth, (1983) Talk Thru the Bible, Thomas Nelson Publishers.
10. Вотерфилд, Р., (1973) Масеҳиён дар Эрон, (англисӣ)// Waterfield R., Christians in Persia, London.
11. Виткомб, Ҷ,С, (1963) Доро Амири Модай, (англисӣ)// Whitcomb, John C. (1963) Darius the Mede, The Presbyterians and Reformed Publishing Company.

12.    Гренет, Ф, Маданияти то исломии Суғдиён, (англисӣ)// Grenet, Frantz, The Pre-Islamic Civilization of the Sogdians,The Silk Road Newsletter; www.silk-road.com

13. Груссет, Р.,(1999), Империяи водиҳо,(англисӣ) Grousset, Rene, (1999),The Empire of the Steppes: A History of Central Asia,translated by Naomi Walford; Rutgers University Press.
14. Дикенс, М. (2001), Несториянизм дар Осиёи Миёна, (англисӣ) //Dickens, Mark. (2001), Nestorian Christianity in Central Asia, http://www.oxuscom.com/Nestorian_Christianity_in_CA.pdf
15. Дикенс, М., (1999) Калисои Шарқ, (англисӣ)// Dickens ,Mark (1999) The Church of the East
16. Дӯстхоҳ ,Ҷалил. (2001) Авесто гузориш ва пажӯҳиш, Душанбе.
17. Дҳарманда, С., (2007) Лодан ва Мур, (англисӣ) // Dharmananda,Subhuti, Мyrrh and Frankincense, Director Institute for Traditional Medicine. www.itmonline.org
18. Зиёев, Т.Н. (2005) , Таърихи Умумӣ: Таърихи Дунёи Қадим, Сарпараст: Душанбе.
19. Зиёев, Т.Н., Шарифов, П.Я. (2005) , Таърихи асрҳои миёна, Сарпараст: Душанбе.
20. Инҷили Шариф (форсӣ),(1981), Теҳрон.
21. Ингланд, Ҷ, С., (2002) Таърихи нуҳуфтаи масеҳият дар Осиё, (англисӣ) //England, John, C, (2002) The Hidden History of Christianity in Asia,“The churches of the East before the year 1500” ISPCK, Delhi and CCA Hong Kong.
22. Китоби Муқаддас. (1999), Институти Тарҷумаи Китоби Муқаддас, Стокголм.
23. Китоби Муқаддас(форсӣ) - тарҷумаи тафсирӣ (1995), Англия.

24. Кривазек,П. (2002) Дар ҷустуҷуи Зардушт, (англисӣ)//Kriwaszek, Paul, (2002), In search of Zarathustra, Vintage Books: New York.

25. Канер,М., Канер., А., Кушодани Ислом, (англисӣ).,// Caner ,Ergun Mehmet and Caner, Emir Fethi, Unveiling Islam , Kregel Publications
26. Коменно,М.,А,Л., Несториянизм дар Осиёи Миёна дар асри 1, (англисӣ) // Comneno, Maria Adelaide Lala, Nestorianism in Central Asia in the First Millenium: Archaeological Evidence; www.jaar.org/edocs
27. Ливӣ, Р. (2005), Пешгӯиҳои Таврот дар бораи Раҳонанда, Чашмасор: Душанбе.

28.    Латорете, К.С., Таърихи паҳншавии масеҳият, (англисӣ)// Latourette , K.S. A History of the Expansion of Christianity

29.    Мингана, А., (1925) Таърихи қадими паҳншавии масеҳият, (англисӣ)// Mingana, A., Early Spread of Christianity; Bulletin of John Ryland’s Library Vol. 9. Pg. 341.

30. Моффет,С.Ҳ. (1998) Таърихи Масеҳият дар Осиё аз ибтидо то соли 1500, ҷ. 1 (англисӣ) // Moffett, Samuel Hugh (1998) A History of Christianity in Asia Volumne 1 - Beginnings to 1500 , Orbis Books: New York.
31. Неъматов, Нӯъмон. (1989), Давлати Сомониён, Ирфон:Душанбе.
32. Пакизагӣ, З. Б., Таърихи масеҳиён дар Эрон, (1992) (англисӣ)// Pakizegi Zarin Behravesh, (1992),History of the Christians in Iran, Sooner Printing: Oklahoma City.
33. Умарзода, Иброҳим. (2006) , Таърихи Тамаддуни Ориён , Душанбе.
34. Филипс, Т, В, (1998) Шарқи дарёи Фурот, (англисӣ)// Phillips, T.V., East of the Euphrates: Early Christianity in Asia, by CSS and ISPCK, India. www.religion-on-line.org
35. Фрай, Р, Н, (1996) Асри ти логини Форс, (англисӣ)// Frye, Richard, N.,(1996), The Golden Age of Persia Barnes & Noble Books:New York
36. Хоҷаев, С. (2002) , Таърихи Халқи Тоҷик ,Сарпараст: Душанбе.
37. Қуръон,(1371) Тарҷумаи Абдулмуҳаммади Оятӣ, Воҳиди Эҳёи Ҳунарҳои Исломӣ, Теҳрон.
38. Шарофзода, Раҳимҷон. (2006) , Турон, Ирфон: Душанбе.
39. Шукуров, М.Ш. (1969), Фарҳанги Забони Тоҷикӣ, ҷилд 1,2 ; Советская Энциклопедия:Москва.
40. Яъқубов, Юсуфшоҳ. (2002), Таърихи Қадими Халқи Тоҷик, Атамура: Алмато .

41. Ғафуров, Бобоҷон. (1998), Тоҷикон , ҷилд 1,2 ; Ирфон: Душанбе.

42. Ҳатзингер, А., Форсиён дар китоби муқадас, (англисӣ) // Huntzinger, Allyn Persians in the Bible, www.farsinet.com/persiansinbible

43. Ҳерзфелд, Э, (1935), Таърихи бостонии Эрон, (англисӣ)// Herzfeld, Ernst., (1935), The Archaeological History of Iran, The British Museum, Published for the British Academy by H. Milford, Oxford University Press.
44. Ҷосефус., (1987) Таърих., (англисӣ) // Works of Josephus translated (1987) by William Whiston, Hendrickson Publishers
45. Ҷонс, А. Ф., (1972), Грматикаи забони Арамӣ китоби муқадас, (англисӣ)// Johns, Alger, F, A short grammar of Biblical Aramaic, St.Andrews University Press.

1 Барои ҷадвали пурра ба www.dardidil.com нигоҳ кунед.

2 Соли 280 Калисои Шарқ аз Мар Папа ташкил шуд.

3 Соли 410 милодӣ синоди аввали Калисои Шарқ.

<< Таърих