Назаре Китоби Муқаддас

Назаре ба Китоби Мукаддас

Мақсад: Ҳамаи китобҳои Аҳди Кадимро аз назар гузаронида бояд фикри асосии оятҳо, бобҳо ва мавзуъҳоро фаҳмондан даркор. Мақсади умӯмии ҳамаи китобҳои Муқаддасро ва донишҷӯён фаҳмонда лозим. Донишҷӯён Аҳди Кадимро хонданд ва ҳар боб сарлавҳа навиштан лозим.

«Тамоми Навиштаҳо аз рӯи илҳоми илоҳист ва барои омӯзиш, барои мазаммат(сарзаниш), барои ислоҳ, барои ҳидоят ба роҳи адолат фоиданок аст, то ки марди Худо комил гардида, ба ҳар амали нек муҳайё бошад.» (2) Ба Тимотиюс 3:16-17

Китоби Муқаддас чӣ гуна китоб аст?

«Китоби Муқаддас маҷмӯаи Навиштаҳои Муқаддас аст, ки дар давраи 1400 сол аз ҷониби тахминан чил нафар муаллифони аз Рӯҳи Муқаддас илҳомьёфта навишта шудааст.» (Аз «Дар бораи Китоби Муқаддас»)

Китоби Муқаддас як муаллиф дорад яъне Худо. Китоби Муқаддас як китоб аст, як ақида дорад ва нақшаи Худоро дорад -- Одамизод Худоро мешиносад.

· �Зеро ки каломи Худо зинда ва таъсирбахш...” Ибр.4:12

· �Алаф хушк мешавад, гул пажмурда мегардад, вале каломи Худои мо то абаддоим қоим хоҳад буд.” Ишаъё 40:6

· Каломи Худо мансух шудагӣ нест. Петрус 1:23-24 - «Каломи Худо, ки зинда аст ва то абад боқист. Зеро ки ҳар ҷисм мисли алаф аст, ва ҳар ҷалоли одамӣ - мисли гули алаф; алаф хушк мешавад, ва гули он мерезад, аммо каломи Худованд то абад боқист.»

Таърихи Китоби Муқаддас

Аҳди Қадимро Эзро тартиб доданд (Асри 5-6 пеш аз милод) – 2600 сол пеш.
Асри 4 – ҳамаи аҳди ҷадид ба тартиб дароварда шуд.
Асри 13- бобҳо сар шуданд (1189 бобҳо)

Асри 16 – рақами оятҳо монда шуданд.

· Номи Аҳди Қадим ва Ҷадид аз (2) Қӯринтиён 3:6,14 аст.

· Аҳди Ҷадид иҷрои Аҳди Қадим аст.

Назаре ба Ҳастӣ

Ҳастӣ – Дар бораи ибтидо, ки Худо ба саршавии дунё шуруъ мекунад.

Ин таҳкурсии Китоби Муқаддас мебошад
Ҳастӣ яке аз панҷ китоби Таврот ё шариат аст ва ҳамаи ин китобҳои Таврот аз илҳоми Мусо буданд.
Мавзуъи асосии ин китоб чор воқеа ва чор шахси бузург.

4 воқеа: дар байни 2000 сол¹

1. Ҳастӣ 1-2 Офариниши олам

2. Ҳастӣ 3-5 Гуноҳи одам

3. Ҳастӣ 6-9 Тӯфони Нӯҳ

4. Ҳастӣ 10-11 Саршавии халқҳо

4 Шахси Бузург дар байни 286 сол

Иброҳим

Исҳоқ 193сол 2090-1897 п.м. Ҳастӣ 12-36

Соли 2090 пм. марги Тораҳ - 11:32

Соли 1897 пм. Юсуф ба миср рафт – 37:2

Яъқуб

Юсуф 93 сол 1897-1804 п.м.

Юсуф - Соли 1804 пм. Марги Юсуф – Ҳастӣ 50:26

Оятҳои Муҳим 3:15 ва 12:2-3

· Ҳастӣ 3:15

· Ҳастӣ 12:2-3

Боби муҳим – Ҳастӣ 15

Аҳди Иброҳим

Ваъдаи замин – Ҳастӣ 15:18
Ваъдаи халқи бузург – 13:16
Ваъдаи баракат – 12:2

Исо дар Ҳастӣ - 3:15, 49:8-10

Юсуф ва Яҳудо

· Ҳастӣ 37:3,4; 37:26-27

· Ҳастӣ 38 – барои чӣ ин воқеа дар байни ҳикояти Юсуф аст?

· Ҳастӣ 39:2, 3, 22, 23

· Ҳастӣ 43:8-10

· Ҳастӣ 44:14-33

Хуруҷ

Хастӣ то Хуруҷ 430 сол – Хуруҷ 12:40
Таҳкурси офу одам Исроил,
номи китоб аз Хуруҷ 19:1-2.

Фикри асосӣ - Аз ғуломии Миср то озод кардани Исроил

Кай буд?

Марги Юсуф соли 1875 пм
Хуруҷ аз Миср соли 1445 пм буд.

Мухтасари китоб:

· Хуруҷ 1-18 Аз миср озод шуданд

Ҷои воқеъ – Миср – биёбон

· Хуруҷ 19-40 - Аз Худо шариат омад

Ҷои воқеъ – куҳи Сино

Оятҳои асосӣ - 3:2-7, 12:23

Тимсоли наҷот – 6:6

Аз хун - 12:1-14
Аз кудрати Худо наҷот ёфтан – Боби 14

Калимаҳои Нав

Маскан (25:9) – ҷои ки ҳузури Худо сокин мешавад, ин тартибтар аз хаймаи ҷомеъ.

Масеҳ дар ин китоб нишон медиҳад

Иди фисҳ - 1 Қӯр 5:7, Юҳанно 16:29,36 - ӯ фисҳи мо
Манн – Хуруҷ 16:14-15 , Юҳанно 6:31-33
Саркоҳин – Хуруҷ 39 – Ибриён 4:14-16
Хайма – Хуруҷ 25-30,37 – Ибриён 8:5

Мавзуъи дигар нишон медиҳад

Охири китоб – Ҷалоли Худо 40:34-38
Ҳама халқҳо –

· Хуруҷ 9:16 – дар тамоми дунё

· Ҳасти 12:3,18:18

· Мақсад бо халкҳо – 14:4,18

Ибодат

Мақсад – парастиши Исроил

Онҳо аз Миср халос шуданд ва ҳозир хизмат мекунанд.

Мухтасари Китоб

Ибодат 1-17 – Роҳӣ ба Худо – аз тарафи қурбонӣ

Ибодат 18-27 - Ҳаррӯза ба Худо – чӣ хел тақдис мешавад

Куҷо? Кӯҳи Сино, ҷои ки 10 аҳкоми Худо дода шудааст.

Ин китоб дар байни як моҳ нивишта шудааст.

Фикри асосӣ: Муқаддас бошед, 11:44-45, 19:2,

· Муқаддас аз қонунҳои коҳинон

· Муқаддас аз қонунҳои қурбонӣ

Оятҳои асосӣ: 17:11 ва 20:7-8; (Ибриён 9:22)

Боби асосӣ: Ибодат 16 – рӯзи кафорат

Калимаҳои нав

· Хаймаи ҷомеъ – (1:1) Ҷои муваққатӣ, ки ҳузури Худо сокин мешавад. Ҳам ҷои ки коҳин бояд қурбонӣ кунад. Дертар, «маскан» барпо шуд (Ададҳо 9:15), аммо Ададҳо 10:3 хаймаи ҷомеъ мегӯяд. Пас ҷои ки Худо сокин мешавад, ду ном дорад: хаймаи ҷомеъ ва маскан. (1) Вақоеънома 6:32 – номи ин «маскани хаймаи ҷомеъ» мегӯяд то маъбад сохта буд.

· Кафорат – (1:4) – сафед шудан

· Тақдис – (22:32) муқаддас шумордан, ба покӣ нисбат додан.

· Ҷурм, муҷрим – (боби 5) айб, ҳаром

Назаре китоб:

Ибодат 1-17 – Роҳӣ ба Худо – аз тарафи қурбонӣ

· Боби 1-7 – Қурбонӣ

· Боби 8-10 – қонунҳои коҳин

· Боби 11-15 – Қонунҳои ҷисмӣ

· Боби 16-17 – Сафед шудан

Ибодат 18-27 - Ҳаррӯза ба Худо – чӣ хел тақдис мешавад

· Боби 18-20 – Рафтори Халк

· Боби 21-22 – Тақдиси Коҳин

· Боби 23-24 – Тақдиси Ибодат

· Боби 25-26 – Тақдиси Замин

· Боби 27 – Қасам хурдани Халк

Хондани китоб

· 1:1-5

· 4:1-6 – дар бораи гуноҳ

· Ибодат 5 – Гуноҳи айбдорӣ

· Ибодат 11 – Ҳайвони нопок

· 11:4 – шутур 11:5 – заргӯш 11:6 – харгӯш

· 11:7 – хук Марқус 7:14-23

· Ибодат 16:29-34

· Ибодат 17:2-4 – фақат коҳин қурбонӣ мекунад.

· 17:11- дар бораи хун

Қонунҳо

· 19:2 – номи Худо

· 19:16 – ғайбат

· 19:17-18 – нафрат дар дил

· 19:19 – донак ва либос

· 19:28 – татоо

· 19:33 – хориҷӣ -«ӯро мисли худ дӯст дор» 19:34 – мисли Матто 5:43

· 19:36 – вазни инсофӣ

· 25:2-4

Халкҳо - Ибодат 26:45

Ҷалоли Худо - Ибодат 9:6, 23

Асирӣ пешгӯӣ шуд- Ибодат 26:33, 38

Назаре ба Ададҳо

Мавзуъи китоб – халқ ба гумроҳӣ рафтанд.

Ададҳо чӣ аст? – шумора аст

1:1-3, 1:21 ва 26:1-3– саршӯморӣ ду бор дар ин китоб аст.

Кай? – як сол баъд аз Хуруҷи Миср

· Хуруҷ – 1445 пеш аз милод

· Ададҳо – 1440 – 1405 пеш аз милод (40 сол дар биёбон)

Мухтасари китоб

· Боби 1 - 12 – насли куна – куҳи Сино

· Боби 13 – 20 – Халқ дар биёбон гумроҳӣ шуданд

· Боби 21 – 36 – Насли дигар - ба замини нав мераванд

Калимаҳои нав

1. Қудси қудсҳо – (4:19-20) – ҷои муқаддастарин, ки ҷалоли Худо дар он ҷо маскан дорад.

2. Хаймаи ҷомеъ – (1:1, 2:2) Ҷои муваққатӣ, ки Худо сокин мешавад.

3. Маскан (1:50-53) – ҷое ки Худо сокин мешавад ва ин оростатар аз хаймаи ҷомеъ.

Калимаҳо ки такрор шудааст.

«Ва Худванд гуфт»

«абр»

«шумора»

«биёбон»

«хаймаи ҷомеъ»

Мӯоб, Мидиён,

«қурбонӣ»

Мӯсо, Худованд, Исроил -

Хондани китоб

o Ададҳо 4:21-23 – шумораи онҳое, ки хизмат мекунанд.

o Ададҳо 11:1-25 шикояти Халқ

o Ададҳо 13:26 – 14:60 – гуноҳи ҳалқ

§ Ададҳо 13:25-14:34 – Хабари ҷосусоне ки баргаштанд

§ 40 руз = 40 сол

§ Ададҳо 14:34-38 Ҷазо аз Худо

o Гуноҳи Мусо – Ададҳо 20:2-13

Оё ин китоб барои мо аст?

(1) Қӯр. 10:11 «Ҳамаи ин ба онҳо чун тимсоле рӯй дод, ва барои тарбияти мо навишта шуд, ки охирзамон насиби мо гардидааст.»

Исо дар Ададҳо

1. Исо – Ададҳо 21:4-9 – Юҳанно 3:14

2. Адад 17-Асои Ҳорун – монанди эҳёи Исо

3. Боби 16-18– ва Ибриён 5:5 – Исо саркоҳин аст.

4. Ададҳо 19 - Ибриён 9:13-14 – Қурбони сухтани

Ҷалоли Худо – Ададҳо 14:10, 21, 22

· Ададҳо 16:19, 42

· Ададҳо 20:6

Халқҳо - Ададҳо 14:15, 21-22

Назаре ба Такрори Шариат

Солҳои зиндагии Мусо - 40 сол дар Миср

· 40 сол дар Мидиён

· 40 сол дар биёбон (1:3)

· Чи шуд? - 8:1-5

· Бо ки? – ба онҳо ки 40 сол дар биёбон монданд

Куҷо – сарҳади замини нав

· Ҳастӣ, Хуруҷ, Ибодат ва Ададҳо – Худо ба халқ сухан медиҳад

· Так. Шариат - Ин китоб Мусо ба халқ сухан медиҳад

Суханони охирини Мусо дар ин китоб

Калимаи Нав

· «Фароиз» - аҳкоми Худо, фармони Худо

Мухтасари Китоб

Сухани 1 – 1:1-4:43 – коре, ки Худо анҷом дод

§ Худо зоҳир кард – 2:7

§ бисёр мурданд – 2:14-16

§ пароканда мешаванд – 4:25-29

§ муҳаббати Худо – 4:37

Сухани 2 – 4:44 - 26:19

· 4:44 – шариат кононҳои оддӣ – халқҳо

· Боби 5 – даҳ Аҳком

· Боби 6 – шариат дар дили шумо

· Боби 7 – халкҳоро бадар кунад, 7:7-8 мухаббат

· Боби 8 – дар хамир нигоҳ дор

· Боби 11-28 қонунҳои шариат

· 10:12-13 – итоат кунед

· 10:15 – онҳоро дӯст дошт

· 23:5 – туро дӯст медорад

18:15-18 – Масеҳ нишон медиҳад

Сухани 3 – 27:1- 34:12 – кори оянда

· Боби 28 – Баракату лаънат

Оятҳо: 28: 32,41,63-64 –пароканда

· Т. Шариат 30:19-20 – Аҳди шариат

Марги Мусо – 32:48-52, 34:5-12; (Китоби Яҳудо 9)

Халкҳо – Т. Шариат 29:24

Ҷалоли Худо - Т. Шариат 5:24

Пешгӯии Асирӣ - Т. Шариат 4:27, 30:1

Еҳушаъ

Китоби Муқаддас аввал 5 китоби Мӯсо - Тaврот сар мешавад баъд 12 китобҳои таърихӣ. Еҳушаъ аввали китоби дар ин қисми китобҳои таърихӣ мебошад.

· Соли Хуруҷ – 1445

· Соли Еҳушаъ -1405 – 40 сол баъди Хуруҷ

Еҳушаъ ки буд?

· Ададҳо - 13:16 – номи Еҳушаъ бори якум такрор шудааст.

· Ҳушаъ – маънии «наҷот»ро дорад.

· Еҳушаъ – маънии «Худо наҷот аст»

· Бо забони ибрӣ – номи «Исо» аст.

таваллуди Еҳушаъ дар вақти гуломии Миср буд.
Вақти Еҳушаъ ғалабаовар аст.
Ӯ яке аз ҷусусони Исроил буд. - Ададҳо 14:5-9
Ҷои Мусоро гирифт – Еҳушаъ 1:1-9

Ояти тиллоӣ - 1:8, 11:23 ”кавӣ бош”- «натарс» чанд бор такрор шудааст дар Боби 1.

Мухтасари Китоб

· Боби 1-5 - Тайёрии Халқ

· Боби 6-12 – Ҳамла ба Замин – ғолибӣ бар замин

· Боби 13-24 – Тақсими Замин

Фикри асосӣ - Худо Хукмрон Исроил аст

Галаба аз дасти Худо – на аз зӯрии одамизод.

Калимаҳои нав

«фавҷ» 6:6 – груҳе аз мардум
«ӯрдугоҳ» 1:11, 6:22 – ҷои истиқомат
«ӯрдун» Дарё ки садҳади шарки Исроил.
«торумор» 10:1 – несту нобуд шудан

Мухтасари Китоб

· Боби 1-5 - Тайёрии Халк

· Боби 2 – Ҷосус фиристод 2:1

· Боби 3-4 – Халқ тақдис шуданд

· Боби 6-12 - Ҳамла ба Замин

· Худо зӯр аст- на одам

· Нобуд шудани Ериҳу – 6:1-21-ро хонед

Боби 13-24 – Тақсими Замин

· наметавонад бадар ронад

15:63,16:10, 17:13

· мақсадҳои левизодагон нишон медиҳанд.

· 21:1-5 – шариат дарс медихад

§ Фикри оромӣ

§ 14:15, 21:44, 22:4, Ибриён 4:8

Баракати Колеб - 14:6-13

Ехушаҳъ – намунаи Исо

Ҳамном - Ӯ барои халк ғалаба меовард
Ӯ мебинад, ки Мӯсо ғалаба наметавонад овард
Ҳам Исо ғалаба овард, ки шариат наметавонад овард
Зоҳири Исо дар китоб – 5:13-15
Мисоли хуни Исо – 2:21 – Матто 1:15

Фармони Еҳушаъ 23:6-16

Юсуф - 24:28-32

Ҷанги рӯҳонӣ – Эф. 6:10-12

Доварони Исроил

Ин китоб бар аъкси Еҳушаъ аст.

Доварон – Халкҳо ки итоаткаш набуданд ва бут параст буданд. 17:6, 18:1, 21:25 - �Дар он айём подшоҳе дар Исроил набуд”

Ояти Асоси – Доварон 21:25, 2:20-21

Вақт – 350 солҳо вақт мегузорад

Ки навишт? – Самуил

Тақрибан солҳои воқеъҳо:

· Иброҳим – соли 2000 пеш аз милод

· Хуруҷ - 1445 пеш аз милод

· 40 соли биёбон 1445-1405

· Доварон 1400-1040

· Довуд – тақрибан соли 1000 пеш аз милод.

Дар ин китоб ”сиклҳо” – гардиш вуҷудият аст:

гуноҳ – Азоб – Тавба – Наҷот такрор шудаст- баъд ба гуноҳ.

Мухтасари Китоб

· 4:4 – Дебурои Набия

· 4:8-9 – Мард роҳбарӣ намекунад

· 6:11-15 – умед пайдо шуд бо саволи Ҷидъӯн.

· 6:22-23 – Масеҳ дар китоб, зоҳирии Фариштаи Худованд.

· 7:1-8 -- 22,000 – 10,000 – 300

қудрати Худо нишон медиҳад.

· 13:8-22 – номи Худо ва ҳам Фариштаи Худованд зоҳир шудаст.

o Забур 138:6, Иш.9:6

· 17:1-13 – Мисоли Михойҳу - мисли «ҳар кас он чӣ ба назараш писанд меомад, мекард.»

· 21:25

Рут

Ин китоб ҳикояти ишқӣ, дар вақти доварон. Ин ҳикояти бар аъкси доварон мебошад. (1:1)

Рут кӣ буд?

· Яҳудӣ набуд

· Аз Мӯоб

· Ӯ вафодор буд – Яҳудиён дар он вақт бевафо буданд.

· Ӯ имон дошт

Мисолҳо дар вақти Доварон

Доварон боби 17-21 – 2 мисоли бад навишта шуд, Доварон нишон медиҳад, ки чӣ хел яҳудиён аз Худо дур шуданд аммо Рут нишон медиҳад, ки ба Худо имон дорад.

Фикри Асосӣ - Фидия додан

Ояти тиллоӣ - 1:16

Ин китоб иҷрои шариатро нишон медиҳад:

· Ибодат - 25:25-34

· Т. Шариат 25:5-10

§ �Фидиягузор� – 19 бор дар ин китоб аст.

Хондани ин китоб

· 1:1 – Аз Байт-Лаҳм

· каҳтӣ – Т. Шариат 28:15 – замин баракат намегирад

· 2:7 – бодиққат бояд нигоҳ кард

· 2:8-9 – Бӯаз ӯро ҳимоят мекунад, ва чун духтараш қабул кард, ки онҳо хеш ҳастанд.

· 2:11 – ба мисли амали Иброҳим

· боби 3 – оё ин кор бо қоида нест? Дар он вақт агар мардон иҷро намекунанд, ин вазифаи занон буд.

· 3:9 – Рӯт Бӯазро хостгор мешавад

· 3:15-17 – Бӯаз розӣ шуд.

Назар ба (1) Подшоҳон

· Ин китоб ҳаётҳои Самуил, Шоул то Довудро дар бар дорад.

· Роҳбарии подшоҳонро нақл мекунад

· Ивазшавии Роҳбарон маълум мешавад.

· Подшоҳон ва (2) Подшоҳон – Як китоб буд аз нигоҳи Яҳудиён.

номи (1) Самуил ва (2) Самуил бо забони дигарон.

Кӣ ин китобро навишт?

· Самуил баъд аз Шимшӯн (Доварон боби 13-16) буд.

· 1 Вақоеънома 29:29 – Самуил ин китобҳоро навишт

Фикри Асосӣ – ба Худо дуо кунед, такя кунед

Худо ба халқи Исроил подшоҳ ваъда мекард

Ҳастӣ 49:10
Т. Шариат – 17:14-20

Боби 1-7 Ҳукмронии Самуил

· Мушкилии Ҳанно – 1:1-2

· 1:11 – дуо

· 1:19 – ҷавоби Ӯ

· 2:10 – дар бораи Масеҳ

o Роҳбарӣ суст буд – Элӣ

· 2:30 –

· 3:1 –

· 4:21-22 – Ихобӯд – шараф ё ҷалоли Худо рафт

· Ҳозури Худо рафт

Боби 8-15 - Ҳукмрони Шоул

o Мақсади халқ 8:5-7

o Худоро рад карданд

o Барои чӣ Шоул қабул кард – 9:2

Хатоҳои Шоул :

13:7-14 – курбонии Шоул
14:24-29 – қасами беҷо

14:38-45 – чи шуд?

15:3 – ба фармони Худо итоат накард

15:10-15 –

15:22-23

Боби 16-31 - Ҳикоятҳои Довуд

· Мақсади Худо – 16:7

· 16:11-13 – мадҳина Довуд

· Шоул зидди Довуд – Боби 18,19

· Боби 20 – Йӯнотон – дӯсти Довуд

· 28:5-19 – Марги Шоул

ҷалоли Худо – 1 Подшоҳон 4:21-22

(2) Подшоҳон – Ҳаёти Довуд

Кай? – 1000 пеш аз милод дар байни 40 сол

Дар бораи Довуд –

Ба Сулаймон Худо гуфт: «падарат Довуд рафтор менамуд, бо дили соф ва аз рӯи виҷдон рафтор намуда.» (3) Подшоҳон 9:4

Чунки Довуд Худоро ҷустуҷуй мекунад ва гуноҳро тез эътироф мекунад

Мухтасари китоб (2) Подшоҳон:

· Боби 1-10 - ғолибии Довуд

· Боби 11 – гуноҳи Довуд – боби асосӣ

· Боби 12-24 – ғалтидани Довуд

Зӯриҳои ва зорҳои Довуд

· Итоат – баракат

· Гуноҳ – довари Худо

Барои Яҳудиён – ин китоб муҳим аст чун, ки

Халки Исроил муҳтаҳид гаштанд.
Ерусалим пойтахт шуд.

Хондани китоб

· Боби 1-4 – марги Шоул ва қудрати Довуд, ҷавоби Довуд, қасос гирифтан намехохад.

Боби 3:19-24 - қасосгирӣ намекунад

Юоб қасосгирӣ кард

· 5:6-10 – Ерусалимро гирифтанд

· 5:13 – занони бисёр гирифт – 8-та дошт

· Боби 7 – Худо марказ дар ҳукмронии Довуд

Аҳди Довуд – 7:4-57

Луко 1:32-33

· Боби 8:6,14 – баракати Худо

· Боби 9 – меҳрубонии Довуд ба Мефибӯшет

Эҳсони Довуд

· Боби 11 – гуноҳи Довуд

хонед 11:1-17, 12:1-13

Боби 12-24 – оқибатҳои гуноҳҳои Довуд

1. Кудак мурд 12:15-23

2. Писари ӯ Аммон зино мекунад бо хоҳари ӯгаяш – 13:1,11

3. Писари ӯ Абшалӯм Амнӯнро кӯшт – 13:21-36

4. Абшолӯм роҳбари инқилоб - зидди Довуд – 15:10-12

5. Довуд аз Ерусалим мегурезад – 15:14

6. Ватан тақсим мешавад – 20:1-3

7. Гуноҳи дигари Довуд – 24:10 – саршумории аҳолӣ

(3) Подшоҳон

Дар китобҳои яҳудиён 3 ва 4 Подшоҳонро як китоб буданд.

Вокеаи китоб – подшоҳи дудила аст, баъд мамлакат ба ду қисм тақсимшудаст

Ки навишт? Таърихи Яҳудӣ – Иримиё навишта аст.

Кай навишт? Пеш аз 586 п.м. (586 вақти Асирии Бобил)

Подшоҳии Сулаймон то Аҳазиёҳ дар бар мегирад – 971-851 пеш аз милод.

Мақсади китоб – Аҳди Худо ба халқи Исроил ва роҳбарон – чӣ ҳел онҳо бе вафо буданд (заволи мамлакат)

Т. Шариат – 28:36,37, 41 – лаънати беитоатӣ.

Дар ин китоб ҳама чиз нест

мисол Омрӣ - 3 Подш.16:21-30

· Фақат чизҳои сиёсат, ки муҳим буд – Дар барои Омрӣ фақат 8 оят аст.

Мухтасари Китоб

· Боби 1-11 – мамлакати Мутаҳид

Ҳукумронии Сулаймон – оромӣ барои 40 сол буд.

· Боби 12- 22 – мамлакати тақсимшуда – азоби 90 сола

Хулосаи тақсим шудан – ду подшоҳ, ду пойтахт, ду дин.

Ояти Асосӣ - (3) Подшоҳон 9:4-5, 11:11

Хондани китоб

· Боби 1-2 – Ҳукмронии Сулаймон мустаҳкам шуд

(3) Подшоҳон 3:1 – проблемаи асосии Сулаймон

· 3:5-15 – Хоҳиши Сулаймон

· 5:2-5 – хонаи Худо Маъбад

· боби 5-8 – ибодатгох

· 8:10-11 – Ҳузури Худо омад (ҷалоли Худо)

· 9:1-9 – Аҳди Довуд

Хатоҳои Сулаймон

1. (3) Подшоҳон 9:11 – Ба подшоҳи дигар шахрҳоро дод.

9:20-21 – халки дигарро кор медиҳад, онҳоро пеш накард.

2. Нуқра ва тилло, ва аспҳо афзун накун- аммо ӯ ин хел кард.

Боби 10:16,26,27,28

Такрори Шариат 17:16-17 – зидди ин буд.

3. Занҳо – боби 11:2,3,4

4. Бутпараст - 11:7-9

5. Ҷазои Сулаймон аз гуноҳаш - 11:11

Боби 12-22 – Мамлакати тақсимшуда

боби 12 – Раҳабъом – Ёробъом

· 12:19 –

· 14:22, 15:3

· 15:11 – рост буд

· 22:43 – Еҳӯшофот

Хизмати Илёс – 16:19 – муъчизоти Ӯ дар он вақт буд.

(4) Подшоҳон

Фикри асосӣ - ”Ҳикояти ду мамлакат” – Ба тарафи асират мераванд.

Мухтасари Китоб

Боби 1-17 – мамлакати тақсимдагӣ

· Асироти Ашшур – Исроил 722 пеш аз милод.

· 9 оилаҳои подшоҳон буд – ҳама бад буданд

Боби 18-25 – Мамлакати мондагӣ

· Асироти Бобилистон – Яҳудо – 586 пеш аз милод

· 8 подшоҳон- як оила буданд, роҳбарҳои гуногун набуд.

Ин китоб нишон медиҳад, ки Худо ҷазо медиҳад. (Мисли гуноҳ, бутпарастӣ, парокандагӣ)

Фарқиятҳои 3 Подшоҳон ва 4 Подшоҳон

· Ин китобҳо бо Довуд сар мешаванд вале бо Набукаднеср тамом мекунанд.

· Бо ҷалоли Сулаймон сар мешавад вале бо шарм кардани Еҳӯёкин тамом мешаванд.

· Бо маъбад сохта шуда сар мешавад вале охираш маъбад вайрон шуд.

· Бо баракатҳои Худо барои итоат сар мешавад вале барои беитоатӣ бо лаънатҳои Худо тамом мекунанд.

· Аввал мамлакати муттаҳид буд вале охираш тақсим ва нест мешаванд.

Хондани китоб

Боби 1-17

· Подшоҳон 1:1-16 – Худо пайгамбаронро ба Исроил фиристод

· Подшоҳон 1:2 – Сомария – пойтахти Исроил

· Боби 2- Элишоъ

Чанд муъҷизот нишон медиҳад

· 6:8-23 – душмани Исроил

· 16:1-4 – писарашро курбонӣ кард

· 17:4-23 – Сабаби Асироти Ашшур

Боби 18-25 – Мамлакати мондагӣ

· (4) Подшоҳон 18:1-5 – Ҳизқиё

Худо Яҳудоро аз Ашшур наҷот медиҳад

· 19:14-19 – Дуо

· 19:20 – Ишаъёи набӣ – вақти Ҳизқиё

· 20:12-13 – Хатои Ҳизқиё

· 20:14-19 – Ишаъёи набӣ

· 22:1-2 – Йӯшиёҳу 22:3 – таъмири маъбад

· 22:11-13 –

· 24:10-15 – Асироти Бобил

· 24:2 – ки ин корро кард?

· 25:8-9 – маъбад

· 25:21- Асиротӣ

(1) & (2) Вақоеънома

· Ин ду китоб баробари 2,3 ва 4 Подшоҳон ҳастанд.

· Ин китобҳо охирон ҳастанд дар Библияи Яҳудӣ

· Ин китобҳо аз Левиҳо, аз назари Худо – на мақсади сиёсат доранд.

мақсади коҳинҳо ва маъбад – Мақсади рӯҳонӣ доранд.
Маъбад сохта шуд – Нобуд шуд – боз сохта мешавад.

· Ин китоб насли Довуд ва ҳукмрониашро мустаҳкам мекунад.

Ки навишт? – Эзро, ӯ коҳин ва Левӣ буд.

(1) Вақоеънома

Чизхои маълум дар ин китобҳо

Яҳудо - насли Аввал 2:1-2

· Барои чи, ин сибт насли подшоҳон аст?

Ҳастӣ 49:8,9,10,

· (1) Вақоеънома 2:10-15 – аз Довуд

· (1) Вақоеънома 4:10 – баракати Яъбис байни насли Яҳудо

Подшоҳони Яҳудо – Мамлакати Яҳудо мавзуъи ин китоб.

Мамлакати Исроил,қабул накард
фақат подшоҳони Яҳудо, дар ин китоб аст.

3. Таърихи Рӯҳонӣ ва қудрати коҳинҳо

§ 6:1 – левиҳо – 40 бор дар китоби (1) Вақоеънома

§ 66 бор дар китоби (2) Вақоеънома.

4. Вафодории Худоро нишон медиҳад

- ба насли Довуд

- ба маъбад

Чӣ фарқ дорад?

Зиндагии Довуд – Ҷанги Довуд ва Шоул дар ин китобҳо нест.
Ибодати Довуд бо сандуқи Худо (1) Вақоеънома 15:16. Сандуқ 46 бор дар ин китоб.
Тайёрии Довуд барои маъбад (1) Вақоеънома боби 22-29
Дуо ва Ситоиш (1) Вақоеънома боби 29

Хонед:

(1) Вақоеънома 17:7-13 – Аҳди Довуд, (1) Вақоеънома 22:6-13
(1) Вақоеънома 29:10-16,23 – Ситоиши Худо (ояти 11)
(1) Вақоеънома 10:13-14 – Шоул – ”Худо вайро миронид�

Худо ҷӯёи халқи дигар – (1) Вақ. 14:17; 16:24,31

(2) Вақоеънома

· муддати 400 солро ин китоб нақл мекунад.

· саршавӣ, дар вақте ки маъбад месозанд.

· Охираш - Куруш мефармояд, ки маъбадро боз созанд.

Мухтасари Китоб

· Боби 1-9 – Хукмронии Сулаймон – 40 сол

· Боби 10-36 – 393 соли подшоҳони Яҳудо назар мекунад.

· Подшоҳоне ки маъбадро мустакам карданд – дар бораи онҳо навишта шудааст.

Сулаймон

маъбадро сохт – Боби 1-7
(2) Вақоеънома 1:7-12 – хирад пурсид
дуои ӯ - 6:32-33 – мақсади башоратӣ дорад.
(2) Вақоеънома 7:11-16 – Худо ба Сулаймон зоҳир кард.

Осо – Боби 14-16

· (2) Вақоеънома 15:1-8 – итоат кард

· (2) Вақоеънома 16:7-9 – гуноҳи Осо

Еҳӯшофот – Боби 17-20

· (2) Вақоеънома 18:9-27 - подшоҳ ва пайгамбар

· (2) Вақоеънома 29:1-6 – Маъбадро тоза кард

Ҳукмронии Худо

· (2) Вақоеънома 33:10-13

· (2) Вақоеънома 35:20-22

Асирии Бобил – (2) Вақоеънома 36:15-23

Соли 586 пеш аз милод
70 сол, ки Ирмиё 29:10 нақл мекунад.
Асирӣ сиёсад – 605-536 – Аз асири Дониёл (Дониёл 1:1) то баргашти Зарубобил (Эзро 1:8-11)
Асирӣ рӯҳонӣ - 586 то 516 пеш аз милод. – Аз вайрони маъбад (2 – Вақоеънома 36:15-21) то таъмири Маъбад (Эзро 6:15).

Ҷалоли Худо

(2) Вақ. 5:14; 7:1-3

Савол ба матни Вақоеънома – (4) Подшоҳон 24:8 ва (2) Вақеоънома 36:9 – Подшоҳи Еҳӯёкин – ҳаштдаҳ ё ҳашт сол буд. (4) Подшоҳон 24:8 дуруст мегӯяд. Дар дастхати матни қадим (2) Вақеоънома 36:9 – якта мегӯяд «18 сол» ва дигар аз забони Ибрӣ ва ҳам матни орамӣ «8 сол» мегӯяд. Албатта аз дастхати қадим он кас ки матн копя мекунад, надуруст нависад. Тарҷумаи забони Русӣ «18 сол» мегӯяд.

Эзро

· Дар вақте 70 сол Асирии Яҳудиён дар Бобил

o 2 Вақ. 36:20-21 – воқеаи Эзро

· Эзро боби 1-6 – назаре таърих

· Эзро боби 7-11 – хизматҳои Эзро дар Ерусалим

Ҳикояти баргаштан аз Бобил

· Эзро 1:1 – 2:70 – баргаштани якум бо ки? Зарубобил

Матто 1:12-13 – номи ӯ зикр шудааст дар насабноми Исо.

Ӯ аз оилаи подшоҳон буд. Ҳаҷҷай 1:1 ва волии Ерусалим шуд.

· Ки иҷозат дошт? 1:1-4

Куруши Кабир – Ишаъё 44:28, 45:1

150 сол пеш аз Ӯ, пешгӯӣ буд

Кай ин китоб навишта шуда буд?- 538 пеш аз милод

· Эзро 3:1-6:22 таъмири маъбад

· Эзро 3:1-7 – курбонгоҳ ва маъбад

· Эзро 3:12 – назарҳои гуногун

· Эзро 4:1-5 – Азоб дар вақти Зарубобил

· Эзро 4:6-24 – азоби оянда – 50 сол оянда

· Эзро 5:3-5 – Нома ба Дарёвеш

· Эзро 6:1-12 – Дорёвеш - хонед (Доробшоҳ, дар шоҳнома, ҳам Доро 1, аз китоби «Тоҷикон»)

· Эзро 6:22-7:1 – Эстер мобайн 6:22 ва сар шавии 7:1 буд

· Эзро 7:1-8:36 – Баргаштани дуюм

бо ки? – Эзро

кай? – 458 пеш аз милод

60 сол баъд аз Зарубобил

Барои таърихи подшоҳҳои Форс ва Эзро ба www.dardidil.com Подшоҳони Ҳахоманишиҳон нигоҳ кунед. (ҳам китоби «Худо ҷӯёни Тоҷикон»)

· Амалҳои Подшоҳҳои Форс – Эзро 4:17-24

· Амали Худо дар дили Артаҳшасто – Боби 7

Дасти Худо - Эзро 7:6, 9,28, Эзро 8:18,22

Дар бораи Эзро - 7:1-12

Эзро дар таърихи Яҳудиён, каломи Худоро ҷамъ кард (бо тартиб) ва низоми ибодатро дар куништ сар кард.
таърихи дунё – ҳамвақти Будда дар Ҳиндустон, Конфусис дар Хитой, Сӯқрот дар Юнон.
Эзро 9:1-10:44 – тақдиси халқҳо
Эзро 9:5-7 – дуои Эзро
Эзро 10:1-3 – халқ тавба мекунад

Оё ин дуруст аст? Аз аҳди Мусо ин дуруст буд – Такрори Шариат 7:3

Аммо аз Аҳди нав дигар фикр – (1) Кур. 7:12-14

Наҳемё

13 сол баъди Эзро
94 сол баъди Зарубобил

Фикри Асосӣ - баргаштани сеюм яҳудиён ба Ерусалим

Кай? Солҳои 444-425 пеш аз милод

Ояти Асосӣ - Наҳемё 6:15-16

Наҳемё кӣ буд?

1. Соқии подшоҳ

2. Марди дуо – 1:6-11

§ Наҳемё 2:4

§ Наҳемё 4:4, 9

§ Наҳемё 5:19

§ Наҳемё 6:14

§ Наҳемё 13:14,22,29,31

Роҳбар дар Ерусалим

Хондани Китоб

o Наҳемё боби 1-7 – барпо кардани деворҳои шаҳр

вақт – 52 рӯзхо

o Наҳемё 1:1-11 – дуои Наҳемё

o Наҳемё 2:1-10 – пешниҳоди Наҳемё

o Боби 3 – Девор барно кардан

o Боби 4 – душманони кор

дуо – 4:4-5

o Боби 5 – мушкилиҳои халк

o Боби 6 – кори душманон

o Боби 7- рӯйхати баргаштагон

Боби 8-13 – аз нав баркарор кардани Аҳди Худо 8:3,4а,5-6,8 – каломи Худоро мехонанд

§ 8:9-12 – Ид барқарор шудааст.

§ 8:18 – хондани китоб

§ Боби 9 – тавбаи халқ

Дуои дарозтарин дар Библия

§ Боби 10 – Аҳди халқ

§ Наҳемё 12:27 – тақдис кардани Ҳисори Ерусалим

§ Наҳемё 13:23-27 – марди пур аз эҳсосият

Эстер

Мақсад: нақшаи Худоро ба халқи Исроил нишон медихад

Аммо номи Худо ягон бор зоҳир намешавад

Ояти асосӣ - Эстер 4:14

Кай - Солҳои 483-473 пеш аз милод

Хондани Китоб

· Боби 1-2:20 – интиҳоби малика

· Эстер 1:1 – подшоҳ ки буд? Аҳашверӯш (Хишоёршоҳ) 486-465 пеш аз милод

(Эзро 4:6)

· «Дар аҳди Хишоёршоҳ (асри V пеш аз милод) бисёр касон аз шаҳри юнони Милет ба Осиёи Миёна муҳоҷират намуда, дар ин ҷо маскан гирифта буданд.» (Ғафуров, «Тоҷикон» китоби якум, 112)

· Эстер 1:1-5 – хонед

· Эстер 1:9-20 – барои чӣ Вашти наомад?

кори беодоб?

Ҳомиладор буд?

Подшоҳ (1:9) маст шудааст?

· Эстер 2:1-23

· Эстер 2:9 – Дониёл бар аъкс кард

· Эстер 2:6 – Таърих аз китоби Ҳеродотус:

соли 483 пеш аз милод- Хишоёршоҳ зиёфати ҷанг ташқил кард

соли 479 –«юнониён бар Ӯ ғолиб омад. Хишоёршоҳ барои тасаллӣ занро гирифтан.» Дар он вақт Эстер зани ӯ шуд.

· Эстер 2:21-4:17 – нақшаи Ҳомон

o Эстер 3:1-11 –

· Эстер 4:1-17

· Эстер 4:8 – мумкин Эстер хонданро наметавонад

· Эстер 4:14 – фикри асосӣ

· Эстер 5:1-8:3 – ғолибии Мордахай бар Ҳомон

· Эстер 5:1 -7:10 –

· Эстер 8:4-10:3

· Эстер 8:17 – дигарон Яҳудӣ шуданд

· Иди Пурим – Забур 120 бо ин ид қироат мекунанд.

Барои чи номи Худо нест?

Ин китоб бо забони арамӣ навишта шудааст – номи Худо бо забони дигар проблема мешавад?
Мақсади китоб нишон медихад. Худо дар ҷои ақиб кор мекунад.

Баъзи тафсири китоб мегӯянд, ки номи Худо кутоҳ ҳаст аммо пинҳон аст. (бо забони Ибрӣ)

Айюб

Ин қисми китоб, номи ”шоирона” аст: Айюб, Забур, Масалҳои Сулаймон, Воиз ва Суруди сурудҳо.

Кай ва кӣ? – номаълум, мумкин Айюб худаш?

Фикри Асосӣ - Имони Айюб

Агар Худо меҳрубон аст, барои чӣ одами нек азоб мекашад?
Худо дар вақти азоб ва уқубатҳо куҷо аст?

Драма: - мисли боғи Адан.

Айюб бо ин имтиҳон ғолиб меояд ё не?
оё мо метавонем ба Худо таваккал намоем?
барои ҷӣ каси одил азоб мекашад?

Хондани Китоб

· Айюб 1:1-5 – Айюб кӣ буд? – марди росткор, бой

· Айюб 1:6-12 – Ҳамсуҳбати Худо ва шайтон

· Айюб 1:9 – бесабаб? – Мо чӣ сабаб дорем?

· Азоб аз шайтон хости Худо набуд, аммо Ӯ иҷозат медихад.

Айюб 1:13-19 – Имтиҳони якум

бойгарӣ
фарзандони ӯ

· Айюб 1:2-22 – Амали Айюб – имони Айюб

· 1:20 – саҷда бурд

· 1:21 – Худо дод ва Худо гирифт

· 1:22 – хатое накард

Айюб 2:1-10 - Имтиҳони дуюм

· 2:4- давои шайтон

· ”пӯст дар ивази пӯстат”

· Айюб Худоро нигоҳ мекунад ё ба худаш ҳимоят мекунад

· 2:7-8 – махавии пӯст

· 2:9 – насиҳати зан

Айюб 2:11-13 – Айюб ва се дӯстонаш

«ба ӯ сухане нагуфт»
ҳам дард бо Айюб
хафт руз нишастанд

Боби 3 – 31 – Имтиҳони сеюм - насиҳатҳои дӯстон

ақидаи дӯстон – ақидаҳои хато:

А. каси одил азоб намекашад! 4:7, 8:20

· Кори хуб, хулоса баракат

· Кори хато хулоса ҷазо

Б. Айюб айбдор аст

· Айюб 15:5 – гуноҳи ту

· Айюб 22:5 – «оё шарорати ту бузург нест.

· Ва гуноҳи ту беинтиҳо нест.»

Г. Худо Айюбро ҷазо медиҳад

· Айюб 5:17 – ҷазои Худоро рад накун

· Айюб 8:20 – Худо беайбро тарқ наменамояд

Айюб шикоят бо Худо, гуфтугӯ бо Худо. Мисли Умари Хайём, Ирмиё, ё Довуд

Худо маро гӯш намекунад 13:24 – дуои Айюб
Худо маро ҷазо медиҳад – 6:4
гуноҳкорон пеш мераванд – 21:7

Хатоҳои Айюб ба дӯстон

· Айюб 6:14 – Маъюс аз ҷониби ёраш сазовори марҳамат аст.

· Айюб 16:2 – «ҳамаамон тасаллидиҳандагони ғамовар ҳастед»

· Айюб 18:3 – дӯсти ӯ мисли гов ва беақл

· Айюб 32:1-2 – Айюб дар назари худ одил буд

Охир Худо гап мезанад

· Айюб 42:4 – Худо

· Айюб 42:5-6 – ҷавоби Айюб

· Айюб 42:7-10 – хатои дӯстон

· Айюб 42:10 – вақте ки ӯ барои дӯстони худ дуо гуфт, воқеаи дигар шуд.

Хулосаи китоби Айюб

Худо доим дар фикри имони шумо, одам доим дар фикри зиндагиаш
Роҳи Худо ақлнорас аст
Ба ҳукмронии Худо – таваккал кунед!

Исо дар китоби Айюб

· Айюб 16:19-22 – адвокати мо

· Айюб 19:25 – фидиягузори ман зинда аст!

· Исо мисли ӯ азоб кашид.

· Ин нақшаи Худо буд, ки Исои Масеҳ азоб кашид.

· Матто 27:46 – ”Худои ман, Худои ман! Чаро маро тарк кардаӣ?”

Забур

Ин таронаҳои ҳамду санои Исроил аст.
Ин китоб дар Инҷил бисёртар иктибос шудан.
«псалтир» - ин аз юнонӣ, ва маънии шеърҳои сурудӣ
Номи «Забур» аз арабӣ аст. Форсӣ «Мазомир» مزامیر
Асосӣ ин китоби Довуд аст.

Мақсади Китоб – ин барои парастиши имондорон дар вақти подшоҳон. Калонтарин китоб дар Китоби Муқаддас. Аз ин китоб тасало, оромӣ ва умед паӣдо мешавад.

5 китоб дар Забури ибрӣ

Мувофиқи тавроти Мусо, Забур дар қонуни ибронӣ ба панҷ китоб тақсим карда шудааст. Ҳам дар байни 600 сол ҷамъ шудаааст.

1. Ҷамъ шудани Довуд – Забури 1-39

Вақоеънома 15:16 ва 19 – Довуд ва каси дигар ин забур ҷамъ карданд.

2. Ҷамъ шудани Ҳизқиё ё Иӯшиёҳу - Забур 40-70 ва Забур 71-87

(2) Вақоеънома 29:30 ва Масалҳо 25:1

3. «Ософ» ин мард, 12 тарона навишт

Забур 72-82 аз ӯ аст. (ҳам Забури 49 номи ӯ дорад)

4. Ҷамъ шудани Эзро ё Наҳемё

· Забур 88- 104 – китоби 4

· Забур 105-150 – китоби 5

· Наҳемё 12:45-47

Таронаҳо аз кӣ ҳастанд?

· 50 номаълум ҳастанд.

· Довуд – 75 таронаҳо

· Мисли Забури 2 ва 93, аз ҳисоби Аъмол 4:25 ва Ибриён 4:7 маълум шудааст.

· Ософ – 12 таронаҳо

Ин кас роҳбари суруд мекард. – Эзро 2:41

· Бани Кӯраҳ (оилаи Кӯраҳ) – 10 таронаҳо

Забур 41, 43-48 ва 83-84, 86, 87

Ӯ аз аъли Левӣ ва вазифаи таронаҳо ва парастиши халқ.

· Сулаймон – 2 та

Забур 71 ва 126

· Мӯсо – Забур 89

· Ҳеймон – Забур 87 ва Эйтон Забур 88 –

Онҳо бо хирад буданд – (3) Под. 4:31 ва (1) Вақ. 15:19

Чизҳои ба хотир овардан дар вақти тафсири Забур

1. Агар воқеаи он забур медонед, бо ин тафсир кунед.

2. Баъзи таронаҳо бо ибодати Исроил вобастаст.

3. Таронаҳо бо равиш ё шеваи шеър навишта шуданд

4. Баъзе бо мақсади пешгӯй навишта шуданд.

5. Ёздаҳи таронаҳои дигар дар Аҳди Кадим, ки дар ин китоби Забур нестанд. (Мисли Хуруҷ 15 – суруди Мусо)

Намуди таронаҳо

1. Ситоиш – Забур 99 ва Забур 8

Шукргузорӣ аст

2. Азоб дорӣ – Забур 3-7

Сурудҳои Сууд – Забур 119-133 Ҳаҷ ба Эрусалим. Ин таронаҳо барои ид суруд мекуанд. Мисли Забури 120.

3. Лаънатхонӣ

Забур 7, 34, 39, 54, 57, 58, 68, 78, 108, 136, 143

· Ҷазои Худо – на қасосгирӣ инсон файёд мекунад

· Ҷазои Худо барои розигирии адолати Худо.

· Гуноҳ маъкум мекунанд. Ин услуби шеър барои ин.

· Ин забурҳо бо кишвари Исроил вобаста ва ҳозир малукути Худо ин хел намекунад.

Барои чӣ раками Забур дар тарҷумаи дигар, фарқият дорад?

Форсӣ ва Англисӣ раками дигар аст. Мисли Забури 22, Забури 23 аст. Фарқият аз ҳисоби Септуагинта (LXX), тарҷмаи Ҳафтод мутарҷим бо забони Юнонӣ ва ҳисоби Латинӣ. Тоҷикӣ ва Русӣ аз ҳисоби Септуагинта рафтор мекунанд.

Фарқият ин хел аст: Забур 9 дар ҷои дигар Забури 9 (ояти 1 то 21) ва Забури 10 (Забур 9:22-39, тоҷикӣ) ҳисоб аст. Ва Забур 146 ва 147 дар ҷои дигар Забур 147, пас ҳама якҷоя 150 таронаҳо ҳаст. Китоби Забур умуман 150 тарона дорад.

«Дафтарчаи Назаре Ҳастӣ то Забур» Аз Накҳати Ҷон, Душанбе, 2006.

Ин маълумотҳо аз Talk Thru the Bible Bruce Wilkinson and Kenneth Boa, (Thomas Nelson Publishers, 1983)-ро табдил шудааст. Ин дафтарча табдил ва истофода карда мумкин аст, фақат сарчашмаи он маълум кунед.

1 Солҳо тақрибан аст, ва аз Talk thru the Bible, Wilkinson and Boa, Thomas Nelson Publishers, 1983.

<< Илоҳият